امید به آینده‌ای روشن در مقابله با چالش‌های زندگی
به نقل از اماج – شاد زیستن یک مهارت است و اولین راه رسیدن به آن یک رضایت درونی از خود و نیز یک رضایت بیرونی از داشته‌ها و نعمت‌هایی است که گاه کوچکشان شمرده‌ایم.
نشاط را به‌عنوان سرزنده بودن در نظر می‌گیریم، این واژه در دل خود، مفاهیم دیگری از جمله امید را جای می‌دهد. البته منظور ما از امید، تنها یک احساس خوشایند به آینده نیست، بلکه تعریف امید در اینجا آن وضعیتی است که به فرد کمک می‌کند تا بتواند انگیزه خود را برای پیگیری اهداف با استفاده از روش‌های متفاوت حفظ کند. شاید به‌صورت خودمانی بتوانیم بگوییم امید آن حسی است که وقتی در راه رسیدن به هدف شکست می‌خوریم به ما انگیزه می‌دهد تا راه دیگری را امتحان کنیم.
شاد زیستن یک مهارت است و اولین راه رسیدن به آن یک رضایت درونی از خود و نیز یک رضایت بیرونی از داشته‌ها و نعمت‌هایی است که گاه کوچکشان شمرده‌ایم. هرگاه خواستید کلمه‌ای ناخوشایند به زبان آورید به کسانی فکر کنید که قادر به تکلم نیستند. قبل از اینکه بخواهید از مزه غذایتان شکایت کنید، به کسی فکر کنید که اصلاً چیزی برای خوردن ندارد. پیش از آنکه از زندگی‌تان شکایت کنید، به کسی فکر کنید که خیلی زودهنگام، از دنیا رفته است و فرصت‌هایش تمام شده‌اند. قبل از آنکه از فرزندانتان شکایت کنید، به کسی فکر کنید که آرزوی بچه‌دار شدن دارد. پیش از نالیدن از مسافتی که مجبورید رانندگی کنید، به کسی فکر کنید که مجبور است همان مسیر را پیاده طی کند و پیش از آنکه از شغلتان خسته شوید و از آن شکایت کنید به افراد بیکار و ناتوان و کسانی که در آرزوی داشتن شغل شما هستند فکر کنید. زندگی، یک نعمت است با غرزدن و نالیدن به کام خودتان و اطرافیان تلخش نکنید.
امید و نشاط در سایه معنویت
امام رضا (ع) می‌فرماید: «اوقات خود را به چهاربخش تقسیم کنید: بخشی را برای عبادت، بخشی را برای کار و فعالیت و تأمین زندگی، بخشی را برای معاشرت و هم‌صحبتی با برادران مورد اعتماد و کسانی که شما را به عیب‌هایتان آگاه سازند و بخشی را به تفریحات و لذت‌های خود اختصاص دهید و از نشاط و تفریح و شادی، نیرو و توان انجام کارهای خود را تأمین کنید.»
باورهای مذهبی و داشتن ایمان به خدا و اعتقاد به یک مبدأ حقیقت و یک قدرت مافوق و مطلق، قدرت تحمل ناکامی‌ها را بالا می‌برد و به‌این‌ترتیب به حفظ سلامت جسم و روان کمک کرده و از پیدایش بیماری‌های جسمی و روانی پیشگیری می‌کند و نهایتاً به هدف عمده امید انسان نسبت به آینده می‌افزاید. بسیاری از تحقیقات نشان داده‌اند حالات و عناصر خاص معنویت ممکن است اثرات مثبتی بر مکانیسم‌های گوناگون فیزیولوژیکی درگیر در سلامت داشته باشند. در دو دهه گذشته، محققان از رشته‌های مختلف به بررسی اثر معنویت بر سلامت روان پرداخته و به اثرات مثبت آن اذعان کرده‌اند. درواقع، امید بازتاب میزان رسیدن به نتایجی است که غیرقطعی، ولی درعین‌حال ممکن ارزیابی شده است. همچنین مطالعات گزارش می‌کنند امید، موجب بهبود خودکارآمدی، عزت‌نفس، افزایش معنویت، حمایت اجتماعی و ارتقای کیفیت زندگی می‌شود. امید به‌عنوان یک متغیر روان‌شناختی با ایجاد انتظارات ذهنی مثبت نسبت به حال و آینده، موجب رضایت از زندگی در افراد می‌شود.
علیرضا پیروزمند یک مشاور توضیح می‌دهد: «بزرگسالانی که امیدوارترند، به دیگران به‌عنوان منابع حمایتی و پایگاه‌هایی که می‌توانند به آنها تکیه کنند، می‌نگرند؛ با چالش‌هایی که ممکن است در زندگی‌شان با آنها روبه‌رو شوند، سازگار می‌شوند؛ شادی بالاتری تجربه می‌کنند و از زندگی‌شان رضایت بیشتری دارند. امیدواری می‌تواند با احساسات و شناخت‌های مثبت نسبت به خود و آینده همراه باشد و از این طریق، رضایت از زندگی را افزایش دهد. بدون امید که یک گرایش مثبت در مقابله با سختی‌هاست، خیلی از مردم دچار افسردگی و تسلیم بیماری خود می‌شوند».
وی درباره تأثیر معنویت بر موج امیدواری در زندگی می‌گوید: «امیدواری و گرایش‌های معنوی رشدیافته، همچنان موجب رضایت از زندگی است. در زمینه تأثیر معنویت بر بهبود کیفیت زندگی و سلامت جسمانی و روانی، نشان‌داده‌شده است، رضایت از زندگی، از میزان خودآگاهی، خوش‌بینی و معنویت‌گرایی فرد متأثر است؛ هرچه افراد خودآگاه‌تر و خوش‌بین‌تر و از معنویت‌گرایی بالاتری برخوردار باشند، به همان میزان از رضایت بالاتری برخوردارند. به‌طورکلی، معنویت تأثیر مثبتی در پیشگیری و بهبود بیماری‌های جسمی و روانی و افزایش کیفیت و رضایتمندی از زندگی دارد.»
سال جدید را با مثبت‌نگری آغاز کنیم
با تأکید بر اینکه تغییر فصل اگر با مثبت‌نگری شروع شود تأثیر معناداری بر روند زندگی افراد خواهد گذاشت.
رضا فرهودی یک مشاور به گزارشگر کیهان می‌گوید: «اگر ما همچون وسایل اضافی خانه، باورهای غلط خود در نوروز را دور ریخته باشیم؛ می‌توانیم سبک‌بال و فارغ از ناامیدی، یاس و دلتنگی، ترس و بی‌برنامگی به استقبال اعتدال زندگی خود بشتابیم. اعتماد دوباره به خود و دیگران نشانه سلامت است. خوش‌بینی به زندگی و تبیین خوش‌بینانه از سال جدید می‌تواند افراد را در برابر ناملایمتی‌ها مقاوم کند.»
این مشاور توصیه می‌کند: «تبسم و خنده، احترام و تکریم، هدیه دادن و گرفتن، آراستگی و نظافت، مثبت‌نگری و مثبت گرایی، توجه به رغبت‌ها، خوش‌اخلاقی، تفریح و سلامت، برنامه‌ریزی صحیح و امید به تغییر از جمله مواردی است که توصیه می‌شود افراد از همان شروع سال جدید سرلوحه زندگی خود قرارداده و در زندگی خود کاربردی کنند.»
وی در پاسخ به این سوال که نو شدن روان در اعتدال بهار چه پیامدهایی را دارد؟ می‌گوید: «همزمان با اعتدال بهار و حتی قبل از آن انسان‌ها برای شروع دوباره سال جدید به تکاپو می‌افتند و برنامه‌های خود را با خانه‌تکانی و استقبال از سال نو شروع می‌کنند. در این ایام افراد با تمیز کردن خانه و محل زندگی خود به تغییر و اعتدال جدید خوش آمد گویی می‌کنند. در واقع این نوع رسم‌ورسوم‌ها در شادابی و نشاط روح و روان افراد بسیار تأثیرگذار است.»
کارهای کوچکی که شادی بزرگ می‌بخشند
سال سختی را در پی شرایط بیماری همه‌گیر گذرانده‌ایم و هنوز هم از سختی قرنطینه و ترس از بیماری خارج نشده‌ایم، در چنین شرایطی چطور به حفظ نشاط روحی خود کمک کنیم؟
حمیده حسن‌پور یک روان‌شناس، برایمان توضیح می‌دهد: «غرق در اخبار بد نشوید. در جریان اخبار روز بودن، خوب است، اما اگر قرار باشد روزی چند ساعت وقت صرف دنبال‌کردن اخبار به‌ویژه اخبار منفی کنید، به زودی احساس ناامیدی در شما تشدید خواهد شد. در این روزهایی که شبکه‌های اجتماعی نقش خبررسانی را دارند، برای پیگیری اخبار در آنها، برای خود محدودیت زمانی تعیین کنید.»
وی در مورد حفظ نشاط در محیط کار به شاغلین توصیه می‌کند: «خودتان را مجبور کنید تا در برخورد با دیگران، دلپذیر و مؤدب باشید. شاید از چنین توصیه‌ای تعجب کنید، اما در پس این توصیه، دلیلی معتبر است. برخوردهای دلپذیر شما در طول زمان به افزایش واکنش‌های دلپذیر دیگران منتهی خواهد شد، موضوعی که احساس خوشایندی را در شما ایجاد کرده و شما را به ادامه مسیرتان در زندگی ترغیب خواهد کرد. البته منظور از این توصیه انکار احساسات منفی نیست، بلکه تنها تمرین برای رفتاری مثبت در برخوردهای روزمره است.»
این روان‌شناس از مشارکت در امور خیر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین فاکتورهای ایجاد نشاط در روحیه یاد کرده و می‌گوید: «درمانگر یکی از مهم‌ترین ابعاد امید، داشتن احساسی خوب درباره محیط اطراف است. یکی از کوتاه‌ترین مسیرها برای پیداکردن حسی خوب درباره محیط اطراف، مشارکت در کارهای خیر است. وقتی ما چیزی (پول، انرژی یا وقت خود) را به نیازمندان می‌بخشیم، آرام‌آرام احساس بهتری به اطراف خود پیدا می‌کنیم و درعین‌حال با ایجاد تغییری حتی بسیار کوچک و تجربه کنش‌گر بودن احساس توانایی بیشتری خواهیم کرد.»
وی معتقد است که خنده و شادی را در زندگی روزمره باید حفظ کنیم و توصیه می‌کند: «خنده و شادی را دست‌کم نگیرید. هرچند نشاط معادل شادی نیست و معنای آن فراتر از آن است، اما شاد بودن، می‌تواند به تقویت این ویژگی منجر شود. مطالعات متعدد روان‌شناسی نشان داده است موضوعی که بیش از قرارگرفتن در محیطی مفرح می‌تواند ما را شاد نگه دارد، شوخ‌طبعی خود ماست؛ اینکه بتوانیم دلایل کوچک برای شادی را از همین محیطی که در آن قرار داریم، پیدا کنیم.»
توصیه دیگر این روان‌شناس نهراسیدن از شکست‌هاست؛ وی می‌گوید: «از شکست نترسید. پیداکردن روش کارآمد برای رسیدن به هدف مطلوب، کار ساده‌ای نیست. اهداف خودتان را درست تعیین و پیش از شروع، برنامه‌ریزی کنید، اما درعین‌حال از ترس شکست، متوقف نشوید. ادامه دادن تلاش به صورتی پیوسته، می‌تواند آرام‌آرام راه برون‌رفت از شرایط دشوار و دستیابی به هدف را برای شما روشن کند.
شکست خورده‌اید؟ محیط اطرافتان کلافه‌کننده است؟ برخی اطرافیان اصرار به ناکام شدن شما دارند؟ اولین توصیه برای این شرایط، استفاده از روش‌های آرام‌سازی و متوقف کردن افکار منفی است. تنها نتیجه تکرار زشتی‌ها و غصه‌ها در ذهن، فروبردن شما در ناامیدی و بدتر کردن شرایط است. مطمئن باشید بعد از کسب آرامش، برای برون‌رفت از این شرایط، می‌توانید بهتر تصمیم بگیرید.»
حسن‌پور در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «زمانی را در روز برای خودتان اختصاص دهید و کمی خودتان را تحویل بگیرید. ۱۰ دقیقه چای خوردن در یک لیوان خوب خرج چندانی ندارد، اما احساس خوب آن می‌تواند به ما انرژی دهد تا قدم‌های بعدی را بهتر برداریم. بنا به سلیقه‌تان جوایزی برای خودتان در نظر بگیرید.»
نقش تغذیه در شادابی و جوانی
تغذیه سالم و کامل (شامل پروتئین‌ها به‌اندازه کافی، کربوهیدرات، ویتامین‌های مهم حیاتی، عناصر شیمیایی حیاتی، مواد معدنی، فیبرها و چربی کم)، نه‌تنهااندام و وضع جسمانی را بهبود می‌بخشد، بلکه تأثیرات مثبتی بر زندگی گذارده، می‌تواند شادی‌آور باشد.
پژوهش‌ها نشان داده‌اند که صبحانه مناسب و حاوی مقدار کمی مواد قندی، سهم به‌سزایی در شادی روزانه دارد. همچنین برخی پروتئین‌های موجود در گوشت، سبوس غلات و همچنین گروه ویتامین‌های «ب»، نقش مؤثری در شادی‌بخشی و پیشگیری از افسردگی دارند (درست به عکس غذاهای حاوی کافئین، مثل چای و قهوه). نقش سبزی‌ها، میوه‌ها (به‌ویژه سیب، پرتقال و زیتون) و شیر تازه در افزایش نشاط، غیرقابل‌انکار است.
احساس شادابی و جوانی به عملکرد و میزان هورمون‌ها و نوروترانسمیترها بستگی دارند. استفاده از برخی مواد غذایی به تعادل آن کمک کرده و به حس سرزندگی و شادابی منجر می‌شوند.
محمدرضا سپهری یک متخصص تغذیه توصیه می‌کند: «مصرف روزانه ۸ تا ۱۲ لیوان آب را فراموش نکنید. کمبود آب در بدن باعث بالارفتن دمای بدن و همچنین به‌هم‌خوردن تعادل الکترولیت‌های بدن و حس کسالت و خستگی می‌شود. کمبود امگا ۳ در بدن موجب کاهش سروتونین و به‌هم‌خوردن تعادل روحی می‌شود.
میوه و سبزی‌ها را فراموش نکنید. ویتامین سی موجود در میوه‌ها و همچنین رنگ‌دانه‌های موجود در سبزی‌های رنگی و برگ سبز تیره با جارو کردن رادیکال‌های آزاد به جوانی و نشاط شما کمک می‌کنند. همچنین سبزی‌ها منبع خوب اسیدفولیک می‌باشند که میزان سروتونین را در مغز افزایش می‌دهند.»
این متخصص تغذیه در ادامه می‌گوید: «غلات کامل میزان بالایی از فیبر، ویتامین ب ۱ و سلنیوم و دیگر عناصر موردنیاز بدن دارند. شیر و لبنیات کم‌چرب با داشتن اسیدهای آمینه ضروری برای بدن، سطح نوروترانسمیترهای شادی‌بخش مانند سروتونین را بالا می‌برند. بهره‌بردن از نور خورشید علاوه‌بر تأمین ویتامین دی، به حس جوانی و نشاط و امید کمک می‌کند.»
وی در پایان مواد غذایی مضر را این‌گونه برمی‌شمرد: «مصرف سرخ‌کردنی و غذای چرب و قهوه زیاد، فست‌فود، سوسیس کالباس، مصرف بیش از حد گوشت باعث کاهش سلامتی و نشاط و جوانی‌اند.»
